سلامت : آقاي دکتر! آيا اين درست است که مغز ما در هنگام خواب استراحت مي‌کند؟
واقعيت اين است که مغز ما در دوره‌هايي از خواب حتي از زمان بيداري هم فعال‌تر است! لذا اينکه گفته شود در هنگام خواب مغز استراحت مي‌کند، اصلا باور درستي نيست! در انسان، هنگام تولد، مدت خواب حداکثر ميزان خود را دارد و بين 20 تا 22 ساعت در شبانه‌روز است، سپس به تدريج از ميزان آن کاسته مي‌شود و در هنگام بلوغ به کمي بيش از 8 ساعت مي‌رسد. متوسط مقدار خواب در بزرگسالان 5/7 ساعت است. البته اختلافات انفرادي زيادي نيز در نياز به خواب و مدت آن مشاهده مي‌شود.
سلامت : مکانيزم عصبي به خواب رفتن چيست؟
در هنگام خواب به تدريج از سطح هوشياري کاسته مي‌شود. سطح هوشياري با فعاليت نورون‌هاي کورتکس مخ مربوط است. فعاليت نورون‌هاي کورتکس هم به نوبه‌ها خود تحت تاثير پيام‌هاي تحريک کننده و بازدارنده‌اي قرار دارد که از تشکيلات مشبک به کورتکس مي‌رسد. ضمنا در هنگام خواب سيناپس‌هاي بازدارنده‌اي که به خصوص از تشکيلات مشبک، پل مغز و بصل‌النخاع سرچشمه مي‌گيرند و انتقال‌دهنده شيميايي آنها سرتونين است، به کار مي‌افتند. به همين جهت است که در هنگام خواب به سروتونين مغز افزوده مي‌شود و اگر در مغز جانوران بيدار هم سروتونين تزريق کنيم به خواب مي‌روند.
سلامت : خواب چه آثاري دارد؟
براي جواب به اين سوال اجازه بدهيد ابتدا مثالي مطرح کنم. فرض بفرماييد که شما پشت فرمان خودروي خود نشسته و استارت مي‌زنيد. چه اتفاقي مي‌افتد؟ انرژي از باتري براي روشن شدن ماشين بسيج مي‌شود و خودرو شما روشن مي‌شود. اگر اعمالي از اين دست مثل روشن شدن خودرو، استفاده از کولر يا روشن کردن چراغ‌ها و برف‌پاک‌کن را در نظر بگيريم، متوجه مي‌شويم که بايد خيلي زود باتري خودرو خالي و شارژ شود ولي واقعيت اين است که دينام خودرو وظيفه شارژ دوباره باتري را به عهده دارد و تا وقتي دينام سالم است باتري شما به راحتي خالي مي‌کند و خودروي شما خوب استارت مي‌زند ولي اگر دينام خراب باشد، مشکلات شروع مي‌شود. در بدن ما هم خواب نقش همان دينام را بازي مي‌کند و باعث مي‌شود پرانرژي باشيم. قطعا با کساني برخورد کرده‌ايد که صبح‌ها براي انجام امور انرژي لازم را ندارند يا افراد افسرده‌اي که انگيزه انجام فعاليت را ندارند، معمولا کم انرژي هستند و به طور عمده مشکل خواب دارند يا به عبارتي خوب شارژ نمي‌شوند.
سلامت : اين شارژي که شما مي‌گوييد بدني است يا رواني؟
خب، خواب مراحل متعددي دارد که توضيح آن از حوصله اين مقاله خارج است ولي به طور کلي 2 نوع خواب داريم: REM و NonREM. مرحله REM زماني اتفاق که مي‌افتد که همان‌طور که فرد خوابيده وچشم‌ها بسته‌اند ولي چشم در چشم خانه (حدقه) حرکت مي‌کند، حتي با چشم غيرمسلح هم مي‌توان ديد که چشم فردي که خوابيده حرکت مي‌کند. اگر فرد را در اين مرحله از خواب بيدار کنيم، به طور عمده گزارش مي‌دهد که داشته خواب ميديده است. اين مرحله بيشتر شارژ رواني بدن را در پي دارد. درمرحله ديگر خواب يا NonREM يعني خوابي که چشم‌ها حرکتي ندارند، فرد کمتر گزارش خواب ديدن را دارد. اين مرحله بيشتر شارژ بدني را بر عهده دارد.
سلامت : کدام خواب مهم‌تر است؟
البته هر دو مهم هستند ولي پژوهش‌هايي که انجام داده‌ايم نشان داده است که محروميت از خواب REM تاثيرات و پيامدهاي ناگوارتري را در پي داشته است. در آزمايشي روي يک استخر آب جزاير کوچکي درست کرديم که روي هر يک گربه‌اي مي‌توانست به صورت ايستاده قرار بگيرد ولي جاي کافي براي دراز کشيدن نداشت. لازم به يادآوري است که گربه‌ها مي‌توانند به صورت ايستاده در خواب NonREM باشند ولي به محض رفتن به خواب REM به آب افتاده و بيدار شدند. در چنين گربه‌هاي خانگي که از خواب REM محروم شدند به سرعت نشانه‌هاي بيماري‌هاي روان تني، لاغري، بي‌اشتهايي و تحريک‌پذيري غيرعادي ظاهر شد و اين گربه‌هاي دست‌آموز خانگي به گربه‌هاي وحشي تبديل شدند.اگر آزمايش ادامه يابد گربه‌ها بر اثر لاغري شديد مي‌ميرند. در پژوهش ديگري که روي عده‌اي داوطلب انجام شده با محروم ساختن آنها از خواب REM و مقايسه آنها با افراد ديگري که از خواب NonREM محروم مي‌شدند نشان داد که در افرادي که از خواب REM محروم شده بودند به تدريج نشانه‌هاي بيماري‌هاي روان‌تني همراه با بي‌اشتهايي، تحريک‌پذيري غيرعادي و اختلالات دستگاه گردش خون و گوارش و نشانه‌هاي اسکيزوييد مانند بي‌توجهي به محيط به وجود آمد، مسلما ادامه آزمايش غيراخلاقي بود! پس همان‌طورکه مي‌بينيد حذف يا محروميت از خواب مخصوصا خواب REM به سرعت اختلالاتي را به وجود مي‌آورد و مقاومت کامل در برابر بي‌خوابي کامل، حداکثر 6 روز است! بنابراين مقاومت انسان در برابر بي‌خوابي کمتر از مقاومت در برابر بي‌غذايي است!
سلامت : چرا خواب REM اين قدر مهم است؟
ببينيد؛ در خواب REM ما خواب مي‌بينيم و خواب ديدن در روانشناسي از اهميت زيادي برخوردار است. ما معتقديم که خواب حل تعارض‌هاي دوران گذشته فرد است. لذا فرد در خواب و با خواب ديدن سعي در تنظيم و تعديل مسايل فکري، روحي، تعارضات و مشکلات خود دارد. به همين خاطر است که تعبير خواب در روانشناسي از اهميت خاصي برخوردار است. البته تعبير خواب روانشناسي با تعبير خواب يک معبر خواب‌گذاري، فرق دارد چرا که بعد از خواب‌گذاري قصد پيش‌گويي آينده فرد را از روي خواب او دارد ولي يک روان‌شناس از روي تعبير خواب به ريشه‌هاي برخي ناکامي‌ها و تعارض‌هاي زندگي گذشته فرد پي مي‌برد و به عبارتي شخصيت فرد را مورد بررسي قرار مي‌دهد.
سلامت : بين خواب ديدن زن و مرد هم تفاوتي وجود دارد؟
بله؛ به عنوان مثال، فرض بفرماييد که بين خواب زن‌ها و مردها تفاوت‌هايي وجود دارد؛ مثلا خانم‌ها بيشتر خواب‌هاي سريالي مي‌بينند! حتي در يک شب چند قسمت خواب و يا در چند شب پشت‌سر هم دنباله خواب‌هاي قبلي خود را بيشتر مي‌بينند و البته از اين بابت خوشبخت‌ترند چرا که مردها معمولا خواب‌هاي يک قسمتي مي‌بينند و متاسفانه در اين خواب‌هاي کوتاه عمدتا به ناکامي هم مي‌رسند و حتي در خواب هم به خواسته خود دست نمي‌يابند!
سلامت : آيا مي‌توان ادعا کرد که از روي خواب مي‌توانيم به شخصيت افراد پي ببريم؟
البته جواب صريح به اين سوال کمي سخت است ولي مي‌توان گفت که از روي خواب مي‌توان به مشکلات و دغدغه‌هايي که فرد با آنها درگير بوده است پي برد. بالطبع مشکلات فرد، نوع زندگي، سبک شناختي و شيوه کنار آمدن با مسايل را مشخص مي‌کند. مثلا فرض بفرماييد عده‌اي از برخي خواب‌هاي تکراري گله دارند. احتمالا اين افراد تعارض حل نشده‌اي دارند که به کرات در خواب خود را نشان مي‌دهديا افراد افسرده بيشتر خواب مرده، قبرستان، تاريکي و... مي‌بينند. برعکس افراد شنگول خواب‌هايي با زمينه‌هاي جنسي يا شهواني بيشتر مي‌بينند. اگر فردي خواب بسيار در هم بر هم و به هم ريخته‌اي ببيند نشان‌دهنده فکر بسيار به هم ريخته و نامنظم اوست. معمولا وسواسي‌ها خواب را با جزييات ريز مي‌بينند و با همان جزييات هم تعريف مي‌کنند. پس مي‌بينند که تا حدي مي‌توان به دنياي دروني فرد پي ببرد.
سلامت : پس تعبير خواب روانشناسي نبايد کار سختي باشد؟
دقيقا بر عکس؛ بسيار سخت است، چرا که کار به همين جا ختم نمي‌شود! مثلا از طرفي برخي خواب‌ها معناي سمبوليک يا نمادين دارند. به عبارتي ديدن يک چيز خاص در خواب مي‌تواند معناي چيز ديگري را بدهد. مثلا ديدن برگ درخت يا کاغذ مي‌تواند نشانه‌اي از زنانگي تلقي شود. برخي خواب‌ها را هم خيلي ارزشمند تلقي نمي‌کنيم. مثلا فرض کنيد خواب‌هايي که با شرايط لحظه‌اي و گذراي فرد در ارتباط است؛ مثلا من مراجعي داشتم که تعريف مي‌کرد که خواب ميديده در سرماي قطب اسير است و وقتي با لرز و سرما از خواب مي‌پرد متوجه مي‌شود که در سرماي زمستان پنجره اتاق بازمانده و سرماي سختي وارد اتاق شده است. مسلما اين خواب‌ها خيلي ارزش تفسيري ندارند.
راههای تقویت اراده 
